Bələdiyyələrin maliyyə əsasları 

Başlıca funksiyası yerli əhaliyə xidmət göstərməkdən ibarət olan bələdiyyələrin öz vəzifələrini yerinə yetirməsi onun maliyyə vəziyyəti ilə birbaşa bağlıdır. Bələdiyyə maliyyəsi bələdiyyənin başlıca hərəkətverici mənbəyidir və belə mənbənin  olmaması və ya zəif olması bələdiyyələrin   fəaliyyətinə ən ciddi təsir göstərən amillərdəndir.

Bələdiyyə maliyyəsi  geniş anlayışdır və bura bələdiyyənin bütün iqtisadi resursları və fəaliyyəti daxildir. Qanunvericiliyə müvafiq olaraq bütövlükədə bələdiyyə əmlakı, bələdiyyə torpaqları, yerli büdcə və büdcədənkənar fondlar, bələdiyyənin istehsal, xidmət və digər iqtisadi fəaliyyəti bələdiyyələrin maliyyəsini iqtisadi əsaslarını təşkil edir.

Bələdiyyənin maliyyə vəsaiti içərisində yerli büdcə mühüm yer tutur. Bələdiyyənin qanunvericiliklə müəyyən edilmiş vəzifələrinin yerinə yetirilməsi və yerli əhalinin rifahının yüksəldilməsi, müvafiq ərazinin kompleks inkişafı yerli büdcənin vəziyyətindən asılıdır.

Yerli büdcə «Büdcə sistemi haqqında» Azərbaycan Respublikası qanunun 3-cü maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasında büdcə sisteminin müstəqil növünü təşkil edir. Bu qanuna görə Azərbaycanda büdcə sistemi aşağıdakı kimidir:

·           Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsi,

·           Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsi

·           Yerli büdcələr.

Azərbaycanda yerli büdcə anlayışı bələdiyyələr təşkil edilənədək dövlət büdcəsindən regionlar üçün ayrılan vəsait kimi başa düşülürdü. Bələdiyyələr təşkil edildikdən sonra yerli büdcə anlayışı konkret məna kəsb edərək bələdiyyə büdcəsi kimi qəbul edilməyə başlanıldı.

 «Bələdiyyələrin maliyyəsinin əsasları haqqında»  Azərbaycan Respublikasının qanunun 4-cü maddəsinə müvafiq olaraq yerli büdcə bələdiyyə statusuna uyğun olaraq özünüidarəetmə prinsiplərini reallaşdırmaq, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və qanunları ilə müəyyənləşdirilmiş bələdiyyə səlahiyyətlərini həyata keçirmək üçün formalaşan və  istifadə olunan maliyyə vəsaitidir. Yerli büdcə bələdiyyə büdcəsi olub, dövləğ büdcəsinin tərkib hissəsi deyildir. Yerli büdcə bələdiyyə mülkiyyətidir və yerli büdcələrin formalaşdırılmasını, təsdiqini və istifadə olunmasını, onların icrasına nəzarəti bələdiyyələr müstəqil həyağa keçirirlər.

Yerli büdcənin gəlirləri müxtəlif mənbələrdən formalaşır. Bu mənbələr aşağıdakılardır:

Yerli vergilər;

Yerli ödənişlər;

Vergi və ödənişlərə görə hesablanmış faiz və sanksiyalar;

Könüllü birdəfəlik ödənişlər.

Yerli vergilər dedikdə, qanunla müəyyən edilən, bələdiyyələrin qərarlarına əsəsən tətbiq edilən və bələdiyyələrin ərazilərində ödənilən vergilər nəzərdə tutulur. Yerli vergi və ödənişlərin hesablanması, ödənilməsi və güzəştlərin verilməsi qaydası, habelə onların dərəcələrinin yuxarı və aşağı həddi Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilsədə, tətbiqi qaydaları isə bələdiyyələrin qərarları ilə müəyyənləşdirilir.

«Yerli(bələdiyyə) vergilər və ödənişlər haqqında» qanunun 6-cı maddəsi vergitutmanın aşağıdakı formalarını nəzərdə tutur;

·           bilavasitə mənbədən (verginin gəlir və ya mənfəət əldə edilməsinədək tutulması);

·           bəyannamə üzrə (verginin gəlir və ya mənfəət əldə edilməsindən sonra tutulması);

·           bildiriş üzrə (vergitutma obyektinin dəyər və sahəsi əsasında, bələdiyyələrin vergi xidməti orqanlarının hesabladığı məbləğ üçün təqdim etdiyi tədiyə bildirişi üzrə vergi ödəyicisi tərəfindən verginin ödənilməsi)

Yerli vergilərin və ödənişlərin düzgün hesablanmasına, tam və vaxtında ödənilməsinə nəzarəti bələdiyyələrin vergi xidməti orqanları  həyata keçirirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, yerli  vergilərin və ödənişlərin ödənilməsi və yığılması qaydalarının, vergi ödəyicilərinin və bələdiyyələrin vergi xitməti orqanlarının hüquq və vəzifələrinin, vergi nəzarətinin forma və metodları, vergi qanunvericiliyinin pozulmasına görə məsuliyyəti, bələdiyyələrin vergi xidməti orqanlarının və onların vəzifəli şəxslərinin hərəkələrindən (hərəkətsizliyindən) şikayət edilməsi qaydalarının ayrıca Əsasnamə ilə tənzim edilməsi nəzərdə tutulur. «Yerli vergi xidməti orqanları haqqında» Əsasnamə adlanan bu sənəd hazırda Milli məclisin yalnız ikinci oxünuşdan keçmişdir.

Qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasən hazırda 4 növ vergi yerli büdcəyə ödənilir.

·           Fiziki şəxslərdən torpaq vergisi;

·           Fiziki şəxslərdən əmlak vergisi;

·           Yerli əhəmiyyətli tikinti materialları üzrə mədən vergisi;

·           Bələdiyyə mülkiyyətində olan müəssisə və təşkilatlardan mənfəət vergisi;

Fiziki şəxslərdən torpaq vergisi fiziki şəxsin mülkiyyətində olan torpaqlardan, eyni zamanda tikililərin və qurğuların altında olan torpaqlardan tutulur. Fiziki şəxslərdən torpaq vergisi torpaq sahəsində mülkiyyət və ya istifadə hüququnu təsdiq edən sənədlər əsasında müəyyənləşdirilir. Digər torpaqlarla yanaşı tikililərin və qurğuların altında olan torpaqlara, həmçinin obyektlərin sanitariya mühafizəsi üçün zəruri olan torpaq sahələrinə görə də torpaq vergisi tutulur.

Fiziki şəxslərdən torpaq vergisinin dərəcəsi Vergi Məcəlləsinin 206-cı maddəsinə uyğun olaraq kənd təsərrüfatı torpaqları üzrə 1 şərti bal üçün aylıq gəlirin vergi tutulmayan məbləğinin(Vergi Məcəlləsinə müvafiq olaraq aylıq gəlirin vergi tutulmayan məbləği 100 min manat təşkil edir) 0,3 faizi qədərindədir. Həmin maddənin 2-ci bəndinə əsasən torpaq vergisinin dərəcəsi kənd təsərrüfatı torpaqlarının təyinatı, coğrafi yerləşməsi və keyfiyyəti nəzərə alınmaqla şərti balları müəyyənləşdirilir. Bu dərəcə müxtəlif regionlar üçün aşağıdakı kimidir: 

Yaşayış məntəqələri      Sənaye, tikinti. Nəqliyyat,rabitə,ticarət,məişət xidməti və digər xüsusi təyinatlı torpaqlar    Yaşayış fondlarının,həyətyanı sahələrin torpaqları və kənd təsərrüfatı üçün istifadə edilən torpaqlar, vətəndaşların bağ sahələrinin tutduğu torpaqlar          

Bakı     0,3       0,025   

Gəncə, Sumqayıt          0,25      0.02     

Naxçıvan,Şəki,Yevlax,Lənkəran Xankəndi,Mingəçevir,Əli-Bayramlı,Naftalan           0,15      0,012   

Rayon mərkəzlərində     0,125    0,01     

Rayon tabeçiliyində olan şəhərlərdə,qəsəbələrdə və kəndlərdə (Bakı və Sumqayıt şəhərlərinin qəsəbə və kəndləri istisna olmaqla)            0,06      0,005   

(Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi-maddə 206) 

. Bələdiyyələr tərəfindən hər il iyulun 1-dək  fiziki şəxslərə torpaq vergisi hesablanılır və tədiyə bildirişləri avqustun 1-dən gec olmayaraq onlara çatdırılır.  Ayrılıqda bir neçə fizki şəxsin mülkiyyətində və ya istifadəsində olan tikililərin altında qalan və ya onlara xidmət üçün ayrılmış topaq sahələrinə görə vergi onlara məxsus tikili sahələrinə mütənasib surətdə hesablanır.

Torpaq vergisi bərabər məbləğlərdə 15 avqust və 15 noyabr tarixlərindən gec olmayaraq yerli büdcəyə ödəməlidirlər.

Vergi Məcəlləsinə müvafiq olaraq müəyyən koteqoriyadan olan vətəndaşlar torpaq vergisindən güzəştlərə malikdirlər: Azərbaycan Respublikası Milli Qəhrəmanlarının. Sovet ittifaqı və Sosialist əməyi Qəhrəmanlarının, Şöhrət ordeninin hər üç dərəcəsi ilə təltif edilmiş şəxslərin, I və II qrup müharibə əlillərinin, həlak olmuş, yaxud sonralar vəfat etmiş döyüşçülərin dul arvadlarının, 1941 - 1945-ci illərdə arxa cəbhədə fədakarlıq əməyinə görə orden və medallar ilə təltif edilmiş şəxslərin, qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada müharibə veteranı adı almış şəxslərin, Çernobıl AES-də qəza, mülki və ya hərbi təyinatlı atom obyektlərində digər radiasiya qəzaları nəticəsində, habelə nüvə qurğularının hər hansı növləri, o cümlədən nüvə silahı və uosmik texnika ilə bağlı olan sınaqlar, təlimlər və başqa işlər nəticəsində şüa xəstəliyinə və şüa yükü ilə əlaqədar xəstəliyə tutulmuş və ya xəstəlikləri keçirmiş şəxslərin mülkiyyətində olan torpaqlara görə topaq vergisinin məbləği aylıq gəlirin vergi tutulmayan məbləğinin 50%-i qədər azaldılır.

Fiziki şəxslərdən əmlak vergisinin subyektləri Vergi Məcəlləsinin 196-cı maddəsinə əsasən mülkiyyətində qanunvericiliklə müəyyən edilmiş əmlak olan bütün rezident və ya qeyri-rezident fiziki şəxslərdir. Vergi Məcəlləsinin 197-ci maddəsi vergi tutulmalı olan əmlakın dairəsini konkret olaraq müəyyən edir. Bu maddəyə görə fiziki şəxslərin xüsusi mülkiyyətində olan və Azərbaycan Respublikasının ərazisində yerləşən tikililərin və ya onların hissələrinin, həmçinin yerindən və istifadə edilib edilməməsindən asılı olmayaraq rezident fiziki şəxslərə məxsus avtomobil və avtonəqliyyat vasitələri, su və hava nəqliyyat vasitələrinin dəyəri vergitutma obyektidir.

Qeyd olunan bu əmlaklardan vergilər Vergi Məcəlləsinin 198-ci maddəsində göstərilmiş dərəcələrə uyğun olaraq ödənilir. Fiziki şəxslər binalara görə o halda əmlak vergi ödəyirlər ki. binanın dəyəri aylıq gəlirin vergi tutulmayan məbləginin 300 mislindən, yəni  indiki dəyərlə 30 milyon manatdan çox olmuş olsun. Əgər binanın dəyəri qeyd olunan məbləğdən aşağıdırsa, fiziki şəxs heç bir halda binaya görə əmlak vergisi ödəməməlidir.  Dəyəri 30 milyon manatdan yuxarı olan binaya görə əmlak vergisi isə ümumi məbləğin 0.1 faizini təşkil edir.

«Yerli (bələdiyyə) vergilər və ödənişlər haqqında» qanunun 5.3 bəndinə əsasən tikililər və onların hissələrinə görə fiziki şəxslərdən əmlak vergisi hesablamaq məqsədilə bələdiyyələr 3-5 ildə bir dəfədən çox olmamaq şərtilə, ərazilərində yerləşən müvafiq əmlakın vergiqoyma məqsədləri üçün qiymətləndirilməsi barədə qərar qəbul edirlər. Əmlakın qiymətləndirilməsi üzrə əməliyyatlar bələdiyyələrin maliyyə vəsaiti hesabına maliyyələşdirilir. Bu dəyər Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq olunan qaydalar əsasında müəyyənləşdirilir.

Əmlakın bələdiyyələr tərəfindən qiymətləndirilməsi məcburi deyil. Əgər fiziki şəxs əmlakın dəyərini özü müəyyənləşdirmək istəyirsə, bunu edə bilər. Bu halda əmlakın dəyəri fiziki şəxsin təşəbbüsü ilə və onun hesabına müstəqil  peşəkar qiymətləndiricilər tərəfindən hesablana bilər.

Su və hava nəqliyyatı vasitələrindən əmlak vergisi onların mühərrikinin həcminə görə müəyyənləşdirilir.Hər iki nəqliyyatı vasitəsinin mühərrikinin 1 kub santimetri üçün aylıq gəlirin vergi tutulmayan məbləğinin 0.02 faizi həcmində vergi tutulur. Mühərriki olmayan su və hava nəqliyyatı vasitələrindən isə onların bazar qiymətinin 1 faizi məbləğində vergi tutulur.

Avtonəqliyyat vasitələrinə görə illik əmlak vergisi də həmin vasitələrin mühərrikinin həcminə görə (1 kub santimetr hesabı ilə) aşağıdakı dərəcələrlə ödənilir:

 Vergitutma obyektinin adı          Aylıq gəlirin vergi tutulmayan məbləğinə nisbətən. faizlə  

Minik avtomobilləri         0,01     

Yükdaşıyan avtonəqliyyat vasitələri və avtobuslar 0,02     

(Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi-maddə 198) 

Vergi Məcəlləsinin 200-cü maddəsinə müvafiq olaraq fiziki şəxslərdən əmlak vergisi müvafiq orqanların təqdim etdikləri məlumatlar əsasında hər il yanvarın 1-i vəziyyətinə hesablanılır. Binalar üzrə əmlak vergisi   bələdiyyələrin təqdim etdiyi məlumat əsasında, su və hava nəqliyyatı vastələrinə görə əmlak vergisi isə onların qeydiyyatını keçirən təşkilatlar tərəfindən verilən məlumatlar əsasında hesablanılır. Belə qeydiyyatın olmadığı hallarda, həmin əmlakın sahibi mülkiyyətində olan su və hava nəqliyyatı vasitələri barədə lazımi məlumatları (buraxılış ili, alış qiyməti və texniki xarakteristikası) əks etdirən sənədləri müvafiq orqana təqdim etməlidir

Qanunvericiliyə uyğun olaraq əgər binanın bir neçə sahibi olarsa, bu halda əmlak vergisi həmin binanın hər sahibi üçün onun binanın dəyərindəki payına uyğun olaraq hesablanılır. Su və hava nəqliyyatı bir neçə şəxsə məxsus olduqda isə, əmlak vergisi həmin nəqliyyat vasitəsini öz adına qeydiyyatdan keçirmiş şəxsdən tutulur.

Vergi ödəyicilərinə verginin ödənilməsi haqqında tədiyyə bildirişləri iyunun 1-dən gec olmayaraq verilməlidir. Vergi ödəyiciləri  noyabrın 15-dək əmlak vergisini ödəməlidirlər.

Avtonəqliyyat vasitələri üzrə əmlak vergisi avtonəqliyyat vasitələrinin qeydiyyatdan, yenidən qeydiyyatdan və ya illik baxışdan keçirilməsi üçün müəyyən edilmiş vaxtda ödənilir. Verginin ödənilməsini təsdiq edən sənəd olmadıqda, avtonəqliyyat vasitələrinin qeydiyyatı, yenidən qeydiyyatı və ya texniki baxışı keçirilmir.

Qanunvericiliyin tələbinə görə əgər əmlakın əvvəlki sahibi vergini ödəməyimbsə, həmin əmlaka görə  vergini əmlakın yeni sahibi ödəməlidir.

Qanunvericiliklə müəyyən edilmiş əmlak vergisinin vaxtında ödənilməməsi  vergi ödəyicisi üçün hüquqi məsuliyyət doğurur və əlavə faiz hesablanır.

Binaların icarəyə, kirayəyə verildiyi, habelə sahibkarlıq və kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün istifadə edildiyi hallar istisna olmaqla Azərbaycan Respublikası Milli Qəhrəmanlarının, Sovet ittifaqı və Sosialist əməyi Qəhrəmanlarının, Şöhrət ordeninin hər üç dərəcəsi ilə təltif edilmiş şəxslərin, I və II qrup müharibə əlillərinin, həlak olmuş, yaxud sonralar vəfat etmiş döyüşçülərin dul arvadlarının, 1941 - 1945-ci illərdə arxa cəbhədə fədakarlıq əməyinə görə orden və medallar ilə təltif edilmiş şəxslərin, qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada müharibə veteranı adı almış şəxslərin, Çernobıl AES-də qəza, mülki və ya hərbi təyinatlı atom obyektlərində digər radiasiya qəzaları nəticəsində, habelə nüvə qurğularının hər hansı növləri, o cümlədən nüvə silahı və uosmik texnika ilə bağlı olan sınaqlar, təlimlər və başqa işlər nəticəsində şüa xəstəliyinə və şüa yükü ilə əlaqədar xəstəliyə tutulmuş və ya xəstəlikləri keçirmiş şəxslərin, habelə pensiyaçıların və hərbi xidmət qulluqçularının və onların ailə üzvlərinin müddətli hərbi xidmət dövründə binalara görə ödəmələri olduqları əmlak vergisinin məbləği  Vergi Məcəlləsinə müvafiq olaraq aylıq gəlirin vergi tutulmayan məbləğinin 1,5 misli qədər azaldılır.

Yerli əhəmiyyətli tikinti materialları üzrə mədən vergisinin subyektləri qanunvericiliyə əsasən fiziki və hüquqi şəxslərdir. Bələdiyyə ərazisində qanunla müəyyən edilmiş faydalı qazıntılardan istğifadə edən bütün şəxslər müvafiq bələdiyyə büdcəsinə vergi ödəməlidirlər. «Yerli vergi və ödənişlər haqqında» qanunun 8-ci maddəsinə əsasən kərpic-kirəmit gilləri, tikinti qumları, yüksək möhkəmliyə malik çınqıl xammalı yerli əhəmiyyətli tikinti materialları hesab edilir.   Vergi Məcəlləsinin 217-ci maddəsinin tələblərinə müvafiq olaraq mədən vergisinin məbləgi faydalı qazıntıların çıxarıldığı aydan sonrakı ayın 20-dək ödənilməli və vergi ödəyiciləri bələdiyyəyə mədən vergisinin bəyannəməsini verməlidirlər.

Yerli əhəmiyyətli tikinti materialları üzrə mədən vergisinin dərəcələri aşağıdakı kimi müəyyənləşdirilir: 

Yerli əhəmiyyətli tikinti materiallarının adı            Verginin dərəcələri (faizlə)         

Kərpic-kirəmit gilləri Tikinti qumları yüksək möhkəmliyə malik çınqıl xammalı        4 3 6    

(Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi-maddə 216) 

Mədən vergisinin qanunvericiliklə müəyyən edilmiş dərəcələri  yerli əhəmiyyətli tikinti materiallarının ayrı-ayrı növləri üzrə topdansatış qiymətinə tətbiq edilir.

Bələdiyyə mülkiyyətində olan müəssisə və təşkilatlardan mənfəət vergisi Vergi Məcəlləsində digər müəssisə və təşkilatlar üçün nəzərdə tutulmuş qaydada ödənilir. Qanunvericiliklə bütün hüquqi şəxslər mənfəət vergisini dövlət büdcəsinə ödəyirlər.  Yalnız burada. bələdiyyə mülkiyətində olan müəssisə və təşkilatlar istisna olaraq mənfəət vergisini dövlət büdcəsinə deyil yerli büdcəyə ödəyirlər. Müəssisələrdən mənfəət vergisi 27 faiz təşkil edir.

 «Bələdiyyələrin statusu haqqında» qanununa əsasən bələdiyyələr təsərrüfat fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər fəaliyyətlə məşğul olmaq üçün müstəqil hüquqi şəxs yarada bilərlər. Bu zaman bələdiyyələr yaratdıqları hüquqi şəxslərin fəaliyyət məqsədlərini, şərtlərini və qaydasını müəyyənləşdirir, onların məhsulunun (xidmətlərinin) qiymətlərini və tariflərini tənzimləyir, nizamnamələrini təsdiq edir, rəhbərlərini təyin və azad edir, fəaliyyətlərinə dair hesabatlarını dinləyirlər.

Yerli vergilərlə yanaşı yerli ödənişlər də yerli büdcənin mühüm gəlir mənbələrini təşkil edir.«Yerli vergi və ödənişlər haqqında» qanunun 9-cu maddəsinə müvafiq olaraq yerli ödənişlərə bunlar aiddir:

Küçə (divar) reklamının yerləşdirilməsi və yayımı üçün ödəniş. «Reklam haqqında» qanunun 15-ci maddəsinə görə yalnız bələdiyyə mülkiyyətində olan torpaqlarda, binalarda və digər obyektlərdə küçə reklamının yerləşdirilməsi və yayımı üçün ödəniş yerli  büdcəyə ödənilir. Digər obyektlərdə yerləşdirilən və ya yayımlanan reklamlara görə ödəniş isə həmin obyektin mülkiyyətçisinə ödənilir. Reklamın yerləşdirilməsi və ya yayılması müvafiq obyektin mülkiyyətçisi ilə müqavilə əsasında həyata keçirilir.

Bələdiyyə mülkiyyətinin özgəlləşdirilməsindən, icarəyə verilməsindən daxil olan ödəniş. Bələdiyyələr müülkiyyətində olan əmlakı özgəninikiləşdirmək, icarəyə və istifadəyə vermək  hüququna malikdirlər. Bütün bu məsələlər bələdiyyə ilə digər tərəflər arasında bağlanmış müqavilə əsasında həyata keçirilir. Bələdiyyə torpaqları istisna olmaqla bələdiyyə əmlakının özgəninkiləşdirilməsi, icarəyə və istifadəyə verilməsi ümumi əsaslarla həll edilir. Bələdiyyə torpaqları ilə münasibətlər isə Azərbaycan Respublikasının Torpaq Məcəlləsi, «Bələdiyyə torpaqlarının idarə edilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikasının qanunu və digər qanunvericilik aktları ilə tənzim edilir. «Bələdiyyə torpaqlarının idarə edilməsi haqqında» qanunun 10-cu maddəsinə uyğun olaraq bələdiyyə mülkiyyətində olan torpaq sahələri satıldıqda qiymətlər torpağına normativ qiymətindən az olmamaq şərtilə bazar qiyməti nəzərə alınmaqla bələdiyyələr tərəfindən muəyyən edilir.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 23 dekabr 2000-ci il tarixli qərarı ilə bələdiyyə mülkiyyətində olan torpaqların icarə haqqının aşağı həddi müəyyənləşdirilir. Bu qərara əsasən dövlət və bələdiyyə mülkiyyətində olan torpaqların icarə haqqının aşağı həddi torpaq vergisinin 2 mislindən az ola bilməz. Lakin qanunvericilik müəyyən hallarda torpağın icarə haqqında müəyyən güzəştlərində mümkünlüyünü nəzərdə tutur. «Bələdiyyə torpaqlarının idarə edilməsi haqqında» qanunun 19.6-cı maddəsinə müvafiq olaraq bələdiyyə mülkiyyətində olan kənd təsərrüfatlı təyinatlı torpaqlara təklif tələbi üstələdiyi hallarda və kənd təsərrüfatına az yararlı və yararsız torpaqlar kənd təsərrüfatı ehtiyacları üçün icarəyə verildikdə icarə haqqı güzəştli şərtlərlə tətbiq edilir.

Bələdiyyələr tərəfindən xüsusi ayrılmış torpaq sahələrində stasionar və ya səyyar ticarət, ictimai iaşə və digər xidmətlərə görə ödəniş. Qanunvericilik bələdiyyələrə onların mülkiyətində olan torpaq sahələrində əhaliyə mövsümi xidmət obyektləri açmaqla və ya bu xidməti həyata keçirən şəxslərlə müqavilə əsasında ödəniş almaqla yerli büdcənin imkanlarını genişləndirsinlər. Belə xidmətə görə bələdiyyə büdcəsinə birdəfəlik ödənişlər ödənilməsi nəzərdə tutulur

Bələdiyyə ərazisində mehmanxana, sanatoriya-kurort və turizm xidmətləri göstərən şəxslərdən alınan ödəniş. «Yerli vergi və ödənişlər haqqında»qanunun 9.1.4 maddəsinə görə qeyd olunan xidmətlərə görə ödəniş hər bir şəxs üçün sutkada şərti maliyyə vahidinin 1 mislindən çox olmamaqla müəyyən edilir. Yəni bir şəxs üçün bələdiyyə büdcəsinə ödənilən rüsumun məbləği  5 min manatdır

Bələdiyyə ərazisində  avtomobillərin dayanacaqları üçün ödəniş. Bələdiyyə ərazisində olan belə dayanacaqlar bütün növ avtomobillər üçün ola bilər. Dayanacaqlar daimi və ya müvəqqəti xarakterli ola bilər. Avtomobil dayanacaqlarının yerini  bələdiyyələr özləri müəyyən edirlər. Avtomobillərin dayanacaqları üçün ödəniş hər bir nəqliyyat vasitəsi üçün sutkada şərti maliyyə vahidinin 0,1 mislindən çox olmamaqla müəyyən edilir.

Azərbaycan Respublikasının Dövlət büdcəsindən verilən dotasiya və subvensiyalar. Dotasiya - dövlət büdcəsindən büdcə tənzimlənməsi qaydasında bələdiyyələrə verilən vəsaitdir. Dotasiya məqsədli təyinata malik olmayıb bələdiyyənin öz mülahizəsi əsasında istifadə olunur. Bu vəsaitlər xüsusi və tənzimləyici gəlir mənbələri çatışmadıqda yerli büdcəni tarazlşdırmaq məqsədi daşıyır.

Bələdiyyələr hər il dövlət büdcəsindən dotasiya alırlar. Praktikada dotasiyanın həcmi bir qayda olaraq bələdiyyə ərazisində yaşayan əhalinin sayına müvafiq olaraq müəyyənləşdirilir.Qanunvericilik bələdiyyələrin dövlət büdcəsindən dotasiya almaları üçün xüsusi prosedura nəzərdə tutmuşdur.  Belə ki, əgər bələdiyyələr növbəti maliyyə ili üçün dövlət büdcəsindən dotasiya almaq nəzərdə tuturlarsa, onda bu halda aşağıdakı sənədlər və məlumatla birgə yerli büdcənin layihəsini may ayının 1-dək Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyinə  təqdim etməlidirlər:

·           Cari ilin gözlənilən və ötən ilin büdcəsinin faktiki nəticələri barədə arayış;

·           Növbəti büdcə ili üzrə yerli büdcələrin nəzərdə tutulan gəlirləri və xərcləri, dövlət büdcəsindən ayrılacaq dotasiyanın və digər maliyyə yardımlarının həcminin əsaslandırılması;

·           Ötən ildə yerli büdcənin icra vəziyyəti barədə auditor rəyi;

·           Maliyyə Nazirliyinin sorğusuna görə digər materiallar.

(«Büdcə sistemi haqqında» qanunun 11.14-cü maddəsi)

subvensiyalar - konkret məqsədlər və müvafiq bələdiyyə ərazisində sosial-iqtisadi inkişafı tarazlaşdırmaq üzrə proqramların həyata keçirilməsi üçün dövlət büdcəsindən ayrılan pul vəsaitləridir. Subvensiyalardan öz məqsədli təyinatına görə istifadə olunmadıqda bu vəsaitləri ayırmış dövlət orqanlarına qaytarılır. Dövlət orqanları bələdiyyələrin bu vəsaitlərin düzgün xərclənməsinə nəzarət edirlər. Subvensiyaların icra müddəti başa çatdıqdan sonra yerli özünüidarə orqanları onların xərclənməsi və görülən işlər barədə hesabatları müafiq dövlət orqanlarına təqdim edirlər.

Fiziki və hüquqi şəxslərin, beynəlxalq təşkilatların və fondların maliyyə yardımları və qrantları. Qanunvericilik fiziki və hüquqi şəxslərə bələdiyyələrə maliyyə yardımı etməkdə və ya qanunvericiliyin imkan verdiyi mənbələrdən maliyyə resursları əldə etməkdə demək olar ki, məhdudiyyətlər nəzərdə tutmamışdır. İstənilən fiziki və hüquqi şəxs yerli özünüidarəetmə orqanlarına öz istəklərinə uyğun olaraq maliyyə yardımları edə bilərlər.

Qanunvericilik bələdiyyələrə eyni zamanda beynəlxalq təşkilatlardan və fondlardan qrantlar almaq hüququnu da nəzərdə tutmuşdur. Qrant - humanitar, sosial və ekoloci layihələri, müharibə və təbii fəlakət nəticəsində ziyan çəkmiş ərazilərdə dağılmış istehsal, sosial təyinatlı obyektlərin və infrastrukturun bərpası üzrə işləri, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, hüquqi məsləhət, informasiya, nəşriyyat və idman sahələrində proqramları, dövlət və ictimai birlik (qeyri-hökumət təşkilatları) üçün əhəmiyyət kəsb edən digər proqramları hazırlamaq və həyata keçirmək üçün «Qrant haqqında» qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada göstərilən yardımdır. Qrant yalnız konkret məqsəd (məqsədlər) üçün verilir.

Qrant maliyyə vəsaiti şəklində və ya başqa maddi formada verilir. Qrant təmənnasız verilir, onun əvəzi hər hansı şəkildə geri istənilə bilməz.

Qrant almaq üçün bələdiyyələr donorlara yazılı şəkildə müraciət etməlidirlər. Bir qayda olaraq qrant ayıran fondların sənədlərində müraciətin daha məqsədə müvafiq forması göstərilir. Bəzi fondlar həmin müraciət formasının tələblərinə cavab verən tam ərizənin təqdim edilməsini tələb edirlər, digər hissəsi isə ilkin olaraq ayihənin qısa şərhi və icrası barədə məlumatları özündə əks etdirən məktub tələbnamə almağa üstünlük verirlər.

Maliyyələşdirmə barədə ərizə bir sıra meyarlara cavab verməlidir. Çalışmaq lazımdır ki, donorun təqdim etdiyi məlumat xarakterli materiallarda sadalanan meyarlara maksimum riayət edilsin.

 Könüllü birdəfəlik ödənişlər. Qanunvericilik bələdiyyələrə konkret problemin həlli üçün  könüllü birdəfəlik ödənişlər müəyyən etmək hüququ verir. Könüllü birdəfəlik ödənişlər bələdiyyənin qərarı ilə tətbiq edilir. Lakin vətəndaşlar özləri də rəy sorğusu vasitəsilə və ya vətəndaşların yığıncaqlarında belə bir təşəbbüslə çıxış edə bilərlər. Könüllü birdəfəlik ödənişlər barədə qərarlar nəticəsində əldə olunan vəsait yalnız məqsədli təyinatı üzrə istifadə oluna bilər.

Mirəli Hüseynov

IFES